Το σπίτι της Αγίας Άννας

Η Αγία Άννα και το σπίτι της

Όταν κάποιος επισκέπτεται τα Ιεροσόλυμα  βαδίζοντας προς τον κήπο της Γεσθημανή θα σταθεί μπρός  το σπίτι του Ιωακείμ και της Άννας, εκεί που οι άγιοι προπάτορες με πολύ πόνο και εμπιστοσύνη στο Θεό γέννησαν την Παναγία μας. Σπίτι- Εκκλησία που λειτουργεί μέχρι σήμερα στα άγια χώματα των Ιεροσολύμων. Όμως η γιαγιά μας, η Αγία Άννα έχει κι άλλα σπίτια όπου υπάρχουν χριστιανοί και την τιμούν και την αγαπούν. Και όπως η Παναγία μας είναι η κυρία του Άθωνα έτσι και η μητέρα της δεν παραλείπεται στην τιμή από τους μοναχούς της αθωνικής πολιτείας. Το σπίτι της δεσπόζει στη νότια πλευρά του Αγίου Όρους όταν πλέον τελειώνουν τα μεγάλα μοναστήρια και αρχίζει η « έρημος». Σκαρφαλωμένο στα βράχια το Κυριακό της σκήτης της Αγίας Άννας  περιτριγυρίζεται από τις καλύβες των ασκητών της ερήμου και ατενίζει το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου. Εορτάζει με ολονύχτια αγρυπνία στις 25 Ιουλίου ημέρα κοίμησης της Αγίας Άννας.

Υπάρχουν βέβαια κι άλλα κελιά και Εκκλησίες στα οποία τιμάται η Αγία Άννα. Σήμερα όμως θα ήθελα να περιγράψω ένα  άλλο σπίτι της Γιαγιάς μας,  εγκαταλελειμμένο για αιώνες σε μια γωνιά της Πρέσπας. Στον τόπο μας, ευτυχώς ακόμη, υπάρχουν πολλά τοπωνύμια με το πρόθεμα Άγιος. Πολλοί τόποι φέρουν και  την ονομασία Αγία Άννα.  Στην Πρέσπα απέναντι ακριβώς από το ιερό του Αγίου Αχίλλειου στην αντικρινή  ακτή και στις βόρειες  παρειές του μακρόστενου λόφου,  εκεί που τελειώνουν οι καλλιέργειες  των φασολιών και αρχίζουν οι καλαμιές της λίμνης,  βρίσκεται ο τόπος που από παλιά ονομαζόταν Αγία Άννα. Για αρκετούς αιώνες έκρυβε το μυστικό του κάτω από αγριογκορτσιές και βάτα και κάτω από τα νερά της λίμνης της μικρής Πρέσπας  που κατακλύζουν  την περιοχή  ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς  μήνες. Πριν δύο χρόνια οι κάτοικοι του χωρίου Λευκώνα στο οποίο ανήκει η εν λόγω περιοχή,  στη διάρκεια κάποιων εργασιών,  βρέθηκαν μπροστά στα ερείπια του ναού που έδωσε το όνομά του στην περιοχή.  Από καιρό βέβαια ήθελαν να στήσουν ένα προσκυνητάρι στο σημείο αυτό αλλά οι καταστάσεις οδήγησαν στην αποκάλυψη του  παλιού ναϊδρίου  της Αγίας  Άννας. Ειδοποιήθηκε η αρχαιολογική υπηρεσία και αμέσως άρχισαν οι εργασίες για την ανάδειξη του μνημείου και τη σωτηρία του.

Πρόκειται  για ένα ναό μοναδικό στην περιοχή ιδιαίτερα για το αρχιτεκτονικό του σχέδιο. Μικρός αλλά αρκετός για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των μοναχών που το έχτισαν στον τόπο αυτό βρίσκοντας  καταφύγιο στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Σταυρικό κτήριο, ελεύθερος σταυρός και οι τρεις κεραίες του Ανατολική βόρεια και νότια καταλήγουν σε κόγχες . Η  δυτική κεραία προεκτείνεται με την παρουσία Νάρθηκα – λιτής. Στοιχεία που προσπαθούν να θυμίσουν τον Αγιορείτικο τύπο. Είναι τόσο στενές οι κεραίες του σταυρού ώστε οι κόγχες της πρόθεσης και του διακονικού διαμορφώνονται  στην ανατολική πλευρά της βόρειας και δυτικής κεραίας. Σχεδόν  όλος ο ναός γίνεται ιερό και κάνει προβληματική την ύπαρξη τέμπλου. Νομίζω πως δε θα υπήρχε τέμπλο σε έναν τέτοιο ναό κι έτσι πως είναι διαμορφωμένος και τα ελάχιστα σπαράγματα τοιχογραφιών δε βοηθάν στην ακριβή χρονολόγηση του μνημείου.  Κάνει εντύπωση πως τα περισσότερα μοναστικά μνημεία της περιοχής που συναντούμε το 15ο και 16ο αιώνα είναι απλά μονόχωρα εκκλησάκια με ξύλινη δίρριχτη στέγη για να στεγάσουν μικρό αριθμό μοναχών που βρήκαν καταφύγιο στην περιοχή των Πρεσπών στην οποία η παρουσία των Τούρκων ήταν ελάχιστη. Στην περίπτωση της Αγίας Άννας βλέπουμε να χρησιμοποιείται  ο τύπος του ελεύθερου σταυρού,  που μας μεταφέρει στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Μας φέρνει στο νου βαπτιστηριακά ή ταφικά κτίσματα. Ίσως πρόκειται για ναό που μπορεί να χτίστηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερου κτίσματος  ταφικής  χρήσης. Το ότι εξυπηρέτησε τις λατρευτικές  ανάγκες κάποιων μοναχών πάντως φαίνεται και από την χρήση των κογχών στη βόρεια και νότια κεραία που θυμίζουν τους χορούς των καθολικών, όπου στέκονταν οι ψάλτες στα μεγάλα αστικά και μη μοναστήρια της Μακεδονίας από τα οποία θα προέρχονταν οι εν λόγω μοναχοί.  Αν προϋπήρχε  κάτι δε γνωρίζουμε  πάντως το σταυρικό σχήμα θυμίζει και τα πάθη του γένους εκείνη την περίοδο αλλά  και τη σταυρική πορεία της μοναστικής ζωής με σκοπό τον αγιασμό. Οι λόγοι για τους οποίους οι μοναχοί κατέφυγαν στην Πρέσπα εξέλειπαν  και έτσι μετά τον 17ο αιώνα άρχισαν  να εγκαταλείπονται τα ασκηταριά. Ένας ναός όμως δεν εγκαταλείπεται τόσο εύκολα κι από τους λιγοστούς κατοίκους της Πρέσπας. Δε γνωρίζουμε πόσα χρόνια μπορεί να στεκόταν ακέραιος ο ναός. Άφησε  όμως το σημάδι της παρουσίας του ως τις μέρες μας και ονομάτισε τον τόπο. Και ύστερα από πολλούς αιώνες ο τόπος αγιάστηκε  ξανά  με τα μυστήρια της Εκκλησίας μας.  Γιατί για μας τους ορθοδόξους ένας ναός,  ακόμη και ερείπιο να είναι δεν είναι μόνον  μνημείο αλλά τόπος ιερός, τόπος αγιασμού.

Ρώτησα κάποτε ένα βοσκό γιατί ανάβει το καντήλι πάνω σε ένα σορό από πέτρες και σκεπασμένο με σχιστόπλακες, απομεινάρια κάποιου εξωκλησιού . Και η απάντηση: Γιατί εδώ κατοικεί  ο Άγιος,  είναι  το σπίτι του.

Το σπίτι λοιπόν της `Αγίας Άννας ξαναλειτούργησε  μετά από αιώνες σιωπής. Είναι αξιέπαινοι όλοι οι κάτοικοι του μικρού χωριού Λευκώνα για τη  συλλογική προσπάθεια ανάδειξης  του χώρου.   Με την υπόδειξη της αρχαιολογικής υπηρεσίας στήθηκε ένα στέγαστρο. Πληρώθηκε  από τους κατοίκους του χωριού για να προστατέψει το μνημείο,  αναμένοντας τη σχετική συντήρηση για τη διαφύλαξή του. Πέρσι  ανήμερα της Αγίας Άννας 25 Ιουλίου τελέσαμε τη λειτουργία στο ναό του Αγίου Ανδρέα. Εκεί ο καθηγητής κ. Δημητρόπουλος αναφέρθηκε στο ιστορικό της εύρεσης και της ανάδειξης του τόπου από τους κατοίκους  και στη συνέχεια πήγαμε όλοι για να τελέσουμε τον Αγιασμό στα ερείπια.  Φέτος αξιωθήκαμε να τελέσουμε τον όρθρο και τη θεία Λειτουργία εκεί,  στο σπίτι της και να τιμήσουμε τη μνήμη  της.  Πολλά και πλούσια ήταν τα κεράσματα από τους κατοίκους του χωριού προς όλους τους προσκυνητές. Ευχόμαστε η Αγία Άννα να μας αξιώσει να εορτάζουμε κι άλλες φορές τη μνήμη της και να αγιαζόμαστε.  Κι αν ο δρόμος σας είναι για την Πρέσπα στις 25 Ιουλίου ελάτε να γιορτάσουμε μαζί την Αγία Άννα στο  ερειπωμένο  σπίτι της.

Αρχιμ. Ιωαννίκιος Αθανασιάδης Α. Ε. Π.